Antwerpen was altijd heel tolerant naar heksen: slechts één op de brandstapel

Stadsgids Walter Clement heeft een wandeling over duiveluitdrijvingen, ketters, de vierschaar en erotiek in de Middeleeuwen. Hij verdiepte zich in de heksengeschiedenis van Antwerpen en kwam tot de conclusie dat er maar één heks op de brandstapel terecht kwam, Clara Goessens. Daar wil hij nu eerherstel voor.

Gesprek met stadsgids Walter Clement

Dat is een heel verhaal … het puntje zit zo dat ik eigenlijk een wandeling aan het maken was over de beul van Antwerpen en ook over ketters en met die opzoekingen kwam ik te weten dat er maar één heks veroordeeld is geweest op de brandstapel.

Hoeveel werden er eigenlijk voor de rechtbank of voor de vierschaar toen gedaagd?

Inderdaad het juiste woord is de vierschaar. Indertijd zijn ongeveer 17 heksen voor de vierschaar verschenen, maar de meesten werden eigenlijk veroordeeld tot een bedevaart naar Santiago de Compostella of naar Rome en is en dus maar eentje ‘onze’ Clara Goessen die eigenlijk effectief veroordeeld is tot de brandstapel maar met de genade dood van de wurging vooraf.

Je wil eigenlijk een eerherstel voor die Clara Goessen?

Inderdaad Ik wil een eerherstel in navolging van andere steden en andere dorpen waar men de voorbije jaren de heksen de waarheid terug heeft gegeven en gezegd heeft ‘kijk het waren onschuldige vrouwen’.

De afbeelding van heks die is eigenlijk hier in Antwerpen ontstaan hé?

Dat klopt zeker. Het is Pieter Bruegel de Oude die ervoor gezorgd heeft dat wij de heks zoals we ze nu kennen, zoals ze in alle boeken te voorschijn komt, met de bezemsteel eigenlijk, die zo ontworpen heeft, op aanvraag van Hieronymus Cock van (uitgevershuis) ‘De Vier Winden’ die naar aanleiding van heksenprocessen in Duitsland gevraagd heeft, ‘maak mijn afbeelding’ en dat heeft hij toen gemaakt. En zo kennen wij nu de heks.

Waarom was mijn in Antwerpen zo tolerant naar niet die heksen?

Men was in Antwerpen veel toleranter, Antwerpen was de tweede grootste stad in Europa, na Parijs. Hier waren veel meer geleerden tegenover de dorpen rondom ons waar men meer eenvoudige mensen had die daar de vierschaar bevolkten. De vierschaar werd bevolkt door de schepenen van de stad en hier waar het gestudeerden …

Je had hier ook een beul op de Grote Markt wonen en daar is het verhaal van Mariken van Nieumeghen aan gekoppeld …

Ik ga u wel corrigeren … de beul heeft nooit op de Grote Markt gewoond. De Beul heeft altijd aan de zijkant tegen de stadsmuren gewoond, dus nooit op de Grote Markt. Er wordt heel vaak gezegd op de Grote Markt ‘daar is het huis van de beul’, dat is het niet. Maar het verhaal van Mariken van Nieumeghen is een heel bekend verhaal in Nijmegen, men heeft er zelfs een beeld staan in Nijmegen van Mariken van Nieumeghen, maar het verhaal is hier in Antwerpen ontstaan. Het was een rederijker van De Violieren die in de tijd – rond 1500 – het verhaal geschreven heeft. Het verhaal van Mariken is het verhaal dat zij bezeten wordt door de duivel en eigenlijk ‘stoute dingen’ begint te doen en uiteindelijk dankzij haar oom terug eigenlijk Godsvruchtig wordt.

Waren er trouwens veel duiveluitdrijvingen in Antwerpen?

Geen enkele! Er is er geen enkele te vinden. Je moeten wel het onderscheid maken, je hebt eigenlijk in principe het gerechtelijke, het gewone dus, maar je hebt ook de rechtbank volgens het geloof op dat gebied van de kerk en in het ‘wereldse’ vinden wij daar niks van terug. In de kerkgeschiedenis daar durf ik me niet over uitspreken.

We staan hier nu in het justitiepaleis, vroeger was dat de vierschaar dus de link naar de heksen is rond?

Inderdaad is heel makkelijk: de vierschaar is geëvolueerd tot wat we nu zijn en gelukkig leven we nu in de moderne tijd met moderne wetten, waar dat iedereen gelijk is en heksen zijn uit den boze …

Geen heksen veroordeling misschien meer maar misschien wel een heksenjacht op sommige mensen?

Dat is een juist woord. Dat gebeurt nog altijd ja inderdaad, zelfs in de media.